Wyjątkowy materiał o ogromnym potencjale, niesamowitych właściwościach i uniwersalnym zastosowaniu. Lekki, łatwo poddający się obróbce, a przy tym bardzo wytrzymały i tani. Plastik, bo o nim mowa, zrewolucjonizował świat i stał się jednym z najchętniej wykorzystywanych tworzyw sztucznych na świecie.
Niestety, jego produkcja oraz utylizacja wiążą się z gigantycznym obciążeniem dla środowiska i mogą negatywnie wpływać na nasze zdrowie. Ba! Niektóre rodzaje plastiku w ogóle nie powinny mieć kontaktu z naszym organizmem. Dowiedz się, jak czytać oznaczenia plastiku, by rozpoznać ten „dobry” i co zrobić, by zminimalizować produkcję tego złego.
Plastik to syntetyczne tworzywo sztuczne, które jest wytwarzane z paliw kopalnych, zwłaszcza ropy naftowej lub gazu ziemnego (rzadziej z węgla). Jego głównym składnikiem są polimery syntetyczne – substancje o bardzo dużej masie cząsteczkowej, powstałe w wyniku skomplikowanych reakcji chemicznych.
Większość popularnych tworzyw polimerowych odkryto w 1 p. XX wieku. Rewolucja przemysłowa sprawiła, że plastik zaczął być wykorzystywany powszechnie, we wszystkich gałęziach życia. Przesądziły o tym m.in. takie czynniki, jak własności mechaniczne, niska cena produkcji i łatwość przetwórstwa. W efekcie, od połowy XX w. nastąpił gwałtowny wzrost produkcji tego materiału. W 1950 r. wyprodukowano 1,5 mln ton plastiku, a w 2019 r. było to już 368 mln ton[1]! Szacuje się, że w ciągu najbliższych 20 lat ta liczba jeszcze się podwoi.
Tworzywa sztuczne to tak naprawdę wiele różnych materiałów o różnych właściwościach. Można je podzielić na kilka sposobów, m.in. ze względu na strukturę chemiczną, właściwości fizykochemiczne, możliwość wykorzystania co celów użytkowych, potencjał recyklingowy czy szkodliwość dla środowiska i ludzkiego zdrowia. Ogólnie wyróżnia się siedem głównych rodzajów plastiku. Każdy z nich ma inne atrybuty i może być wykorzystywany do innych celów.
To niekwestionowany król plastiku, tworzywo, które pojawia się niemal wszędzie. Szczególnie chętnie wykorzystuje się je do produkcji opakowań żywności i napojów (np. butelek na wodę czy olej, pojemników na jogurty, koszyków na świeże owoce, folii do pakowania), ponieważ jest lekkie i dobrze chroni przed przedostawaniem się tlenu do środka.
Ze względu na swoje właściwości na wielu obszarach wyparł cięższe, szklane opakowania, które trudniej przetransportować. PET często służy też do produkcji naczyń jednorazowego użytku, takich jak, sztućce, kubki czy talerzyki.
Pomimo tego, że PET jest dopuszczony do kontaktu z żywnością (posiada atesty Unii Europejskiej i Agencji Żywności i Leków FDA), jego bezpieczeństwo jest dość wątpliwe. Badania naukowców z Uniwersytetu im. Goethego we Frankfurcie wykazały, że uwalnia on tzw. ksenoestrogeny, które zaburzają gospodarkę hormonalną człowieka i mogą prowadzić do zachorowania na otyłość, cukrzycę oraz nowotwory piersi czy prostaty.
Z butelek do wody i napojów może przedostawać się również potencjalnie rakotwórczy amon. Z tego względu produkty wykonane z PET nie powinny być podgrzewane ani wystawiane na działanie promieni słonecznych.
Odpady tego materiału w większości podlegają recyklingowi (jednak jest to uzależnione m.in. od koloru tworzywa, np. czarnego plastiku się nie przetwarza). W drodze recyklingu PET przerabia się na regranulat, który może służyć do produkcji kolejnych przedmiotów, np. butelek jednorazowych, poliestrowych ubrań i tekstyliów czy słuchawek. Niestety tworzywa PET nie można przetwarzać w nieskończoność, bo za każdym razem coraz bardziej traci na jakości.
Sprawdź Sekrety recyklingu – jak wygląda recykling plastiku?
Plastik PET uznawany jest za bardzo niebezpieczny dla środowiska, ponieważ:
To jeden z najbezpieczniejszych rodzajów plastiku, używany przede wszystkim do produkcji dziecięcych zabawek, butelek na mleko, pojemników na żywność czy folii spożywczej. Wykorzystuje się go także do wytwarzania akcesoriów medycznych, nart, pojemników na środki chemiczne i odpady, a nawet rur.
Jest gęstszy, mocniejszy i grubszy od PET-u, a wykonane z niego opakowania nadają się do recyklingu. Ze względu na wyższą jakość (i wyższą cenę), jest przetwarzany o wiele chętniej i częściej niż słabsze tworzywo PET.
Do niedawana był jednym z najczęściej wykorzystywanych tworzyw sztucznych na świecie. Jednak z biegiem czasu zdecydowanie stracił na popularności, m.in. dlatego, że zarówno jego procesy produkcji, jak i utylizacji okazały się być szkodliwe dla naszego zdrowia. PVC może wydzielać takie chemikalia, jak bisfenol A (BPA), ołów, rtęć czy kadm, a w procesie spalania uwalnia dioksyny, które dla ludzkiego organizmu są bardziej szkodliwe niż cyjanek potasu. Dlatego też nie poddaje się go recyklingowi.
Ze względu na bardzo wysoką toksyczność, również wykorzystywanie tego surowca w przemyśle spożywczym zostało ograniczone do minimum. Najczęściej stosuje się go do produkcji elementów budowlanych (rur, okien, izolacji kabli), opakowań detergentów i akcesoriów medycznych (strzykawek, kroplówek). Uwaga, bo może znaleźć się też w niektórych zabawkach!
To kolejne tworzywo z grupy polietylenów, o prostej strukturze i bardzo cienkiej, elastycznej formie. LDPE jest tani i łatwy w obróbce i stosunkowo bezpieczny dla naszego zdrowia (chociaż mniej niż HDPE). Najczęściej wykorzystuje się go w przemyśle spożywczym i medycznym. Służy przede wszystkim do produkcji worków, toreb, opakowań foliowych, kubków na gorące i zimne napoje, pokrywek pojemników i butelek do wyciskania (np. na keczup czy musztardę). Przedmioty wykonane z tego materiału mogą być użytkowane wielokrotnie i poddawane recyklingowi.
Ten rodzaj tworzywa, podobnie jak HDPE, uznawany jest za najbezpieczniejszy dla ludzkiego organizmu. Jest też dość sztywny i odporny na wysokie temperatury, dzięki czemu świetnie sprawdza się w branży gastronomicznej. Najczęściej wykorzystuje się go do produkcji opakowań na żywność i napoje, korków do butelek, pojemników na soczewki kontaktowe oraz środków higienicznych, takich jak wkładki czy pampersy. Znajdziemy go też w kamizelkach termicznych, rurach i w częściach samochodowych. Plastik PP może być wykorzystywany wielokrotnie i nadaje się do recyklingu.
Polistyren wykorzystywany jest do produkcji sztucznej biżuterii, kloszów lamp czy elementów sprzętu AGD (np. obudowy telewizorów), ale najczęściej robi się z niego styropian. W tej postaci wykorzystuje się go zwłaszcza w branży budowlanej (jako termoizolację budynku), ale też – niestety – w branży gastronomicznej (szczególnie jako opakowania na wynos). Dlaczego niestety? Plastik PS jest toksyczny i nie powinien mieć kontaktu z żywnością, a zwłaszcza z ciepłymi i kwaśnymi substancjami. Wydziela bowiem różne chemikalia, w tym styren, który odkłada się w tkance tłuszczowej i zaburza pracę układu nerwowego. Może też przyczynić się do występowania depresji.
Ponadto ten rodzaj tworzywa sztucznego jest bardzo szkodliwy dla środowiska, ma bowiem tendencję do rozpadania się na małe kuleczki, które łatwo się rozprzestrzeniają i trafiają do rzek, mórz i oceanów, w których pływają jako mikroplastik. W takiej formie zjadane są przez ryby, a później przez nas samych. Recykling plastiku PS jest trudny, a czasami wręcz niemożliwy.
Sprawdź Co to jest mikroplastik?
W tej grupie mieści się wszystko, co nie pasuje do pozostałych kategorii. Tak naprawdę jest to więc worek bez dna. Znajdują się tu zarówno niebezpieczne w kontakcie z żywnością plastiki zawierające bisfenol A, jak i bezpieczny dla zdrowia Tritan, wolny od BPA. Sam Tritan ma mnóstwo zalet – dobrze reaguje na wysokie temperatury, nie matowi się i jest odporny na uszkodzenia mechaniczne. Butelki wykonane z tego materiału są bardzo higieniczne i łatwe w czyszczeniu (można je myć w zmywarce oraz wyparzać wrzątkiem). Nie pochłaniają też zapachów i smaków i można w nich przechowywać gorące napoje.
Niestety, ze względu na to, że nie jesteśmy w stanie realnie ocenić, z jakim rodzajem plastiku mamy do czynienia i czy nie jest on toksyczny, tworzywo znajdujące się w tej grupie najczęściej nie jest recyklingowane i ląduje w spalarni albo na wysypisku śmieci. Opakowania tritanowe można jednak z powodzeniem przetwarzać.
Choć sama produkcja mocno obciąża środowisko (co jest związane głównie z wydobyciem surowców oraz emisją toksyn i gazów cieplarnianych) mitem jest twierdzenie, że wszystkie rodzaje plastiku są złe. Niektóre tworzywa sztuczne, oprócz tego, że zdecydowanie ułatwiają nam życie, są nieszkodliwe dla naszego organizmu i można je wykorzystywać wielokrotnie, dzięki czemu pomagają ograniczyć zużycie zabójczego dla środowiska, jednorazowego plastiku.
Prawda jest taka, że – mimo szczerych chęci – dziś nie da się z niego całkowicie zrezygnować. Ale można używać go rozsądnie i dążyć do tego, by maksymalnie ograniczyć produkcję najbardziej szkodliwych tworzyw sztucznych oraz tych, które nie mogą być recyklingowane.
[1] Zob. https://odpady.net.pl/2021/01/21/swiat-tonie-w-plastiku-rezygnacja-z-foliowek-moze-pomoc-srodowisku/
[2] Zob. https://www.stenarecycling.pl/inspiracje/infografika-zuzycie-plastiku-w-liczbach/
