1 października 2025 r. Polska oficjalnie dołączyła do kilkunastu państw europejskich, w których funkcjonuje system kaucyjny. W jego ramach do ceny butelek i puszek z napojami jest doliczana kaucja, która wraca do portfela po oddaniu opakowań. Jak ten system działa w Polsce na tle innych krajów UE? Porównujemy!
Spis treści:
Czym jest system kaucyjny w Polsce?
Jakie są cele wprowadzenia systemu kaucyjnego w Polsce?
System kaucyjny w Polsce a inne kraje europejskie
Korzyści i wyzwania systemu kaucyjnego w Polsce
Jakie są koszty wprowadzenia i funkcjonowania systemu kaucyjnego w Polsce?
Okres przejściowy i nowelizacja ustawy o systemie kaucyjnym
Jak polski system kaucyjny wpisuje się w Dyrektywę UE?
System kaucyjny w Polsce to nowy sposób na podniesienie efektywności recyklingu i ponownego wykorzystania opakowań. Został wprowadzony w odpowiedzi na przepisy UE, a konkretnie – Dyrektywę 2019/904 (tzw. dyrektywę SUP lub plastikową) – której celem jest redukcja plastikowych odpadów w środowisku. Jak to działa w praktyce?
Konsumenci, którzy kupują napój w butelce lub puszce objętej systemem, płacą dodatkową opłatę (kaucję). Jeżeli po opróżnieniu zwrócą opakowania do punktu zbiórki, otrzymają wpłacone pieniądze.
Efekt? Odpowiedzialność za recykling nie spoczywa już tylko na kupujących. Teraz to również producenci odpowiadają za zbiórkę opakowań i ponoszą koszty związane z funkcjonowaniem systemu. Zbiórką zajmują się zatwierdzeni przez Ministerstwo Klimatu operatorzy, czyli reprezentanci producentów napojów. Wspólnie ustalają szczegółowe zasady współpracy (rozliczania kaucji, standardów technologicznych), aby zapewnić sprawne funkcjonowanie systemu w całej Polsce.
System kaucyjny został wprowadzony w Polsce dla celów ekologicznych. Kaucja ma zwrócić uwagę konsumentów na znaczenie recyklingu oraz skłaniać do zwrotu opakowań, zamiast ich przypadkowego wyrzucania. Niechęć do finansowej straty daje szansę na wypracowanie w społeczeństwie nowych nawyków, które w dłuższej perspektywie pozwolą na zmniejszenie ilości plastikowych odpadów na wysypiskach i w środowisku.
Dzięki systemowi ma wzrosnąć efektywność selektywnej zbiórki odpadów oraz ich przetwarzania. Zgodnie z przepisami UE minimalne poziomy odzyskiwanych opakowań powinny wynieść: 77% w 2025 roku i aż 90% do 2029 roku.
Wprowadzenie systemu kaucyjnego niesie trzy podstawowe korzyści ekologiczne:
Obowiązki związane z obsługą systemu kaucyjnego – uruchomienie punktów zbiórki, obsługa automatów, transport i przetwarzanie zebranych opakowań – rodzą zapotrzebowanie na nowych pracowników oraz wyspecjalizowane w tym zakresie firmy. Potrzeba przedsiębiorstw, które zajmują się nie tylko bezpośrednio zbiórką odpadów, ale też rozwojem technologii usprawniających odzyskiwanie tworzyw sztucznych.
Dzięki nowym przepisom rozwija się przemysł recyklingowy, bo surowce przekazywane do przetworzenia są wyższej jakości. Pojawiają się też nowe inwestycje w instalacje przetwórcze.
W styczniu 2025 r. Polska dołączyła do 16 krajów Unii Europejskiej, w których obowiązuje system kaucyjny. Choć jego cel jest jeden: zwiększenie poziomu recyklingu i zmniejszenie ilości odpadów, w różnych państwach system działa na nieco innych zasadach. Nie wszędzie zwrotowi podlegają takie same opakowania. Każdy też indywidualnie ustala stawkę kaucji. Oto jak to działa w wybranych krajach Europy.
System kaucyjny w Niemczech obowiązuje od 2003 r. i obejmuje niemal wszystkie opakowania po napojach – w tym mleku i napojach mlecznych. Aby można je było oddać, muszą posiadać odpowiednie oznaczenie, które pozwala na identyfikację rodzaju kaucji. Zbiórka odbywa się w dużych i mniejszych sklepach poprzez specjalne automaty. Statystyki wykazują jej wysoką efektywność na poziomie 97-98%
Kaucja za butelki plastikowe jednorazowe i puszki wynosi 0,25 euro. Zaś do opakowań wielokrotnego użytku (m.in. szklanych butelek) trzeba dopłacić od 0,08 do 0,15 euro. Pieniądze te wracają do konsumenta w formie bonu do wykorzystania na zakupy w konkretnej filii sklepu.
W Holandii system kaucyjny wprowadzono w 2006 r. Początkowo obejmował tylko butelki PET i wielorazowe butelki szklane, a od 2023 r. w jego ramach zwraca się również puszki. Kaucja za puszki w Holandii wynosi tyle samo co za plastikowe butelki, czyli 0,15 euro. 0,25 euro jest zaś doliczane do napojów w butelkach ze szkła.
Butelki można zwracać w większości supermarketów oraz na dworcach kolejowych w większych miastach. Po oddaniu butelki lub puszki w automacie konsument otrzymuje paragon, po zeskanowaniu którego odlicza się kwotę kaucji od całkowitego kosztu zakupów. Nowsze maszyny oferują też zwrot pieniędzy bezpośrednio na konto bankowe przez system Blik lub Tikkie.
Na Słowacji system kaucyjny funkcjonuje od 2022 r., a wskaźnik recyklingu przekracza 90%.
Przepisy obejmują opakowania PET oraz metalowe puszki od napojów bezalkoholowych i piwa o pojemności od 0,1 l do 3 l. Niezależnie od rodzaju opakowania kaucja wynosi 0,15 euro. By ją odzyskać, należy zwrócić niezniszczoną butelkę z oznaczeniem „Z” do recyklomatu lub punktu handlowego (do zbiórki są zobowiązane sklepy od 300 m2 powierzchni). Kwota kaucji zostaje odliczona od kolejnych zakupów na podstawie otrzymanego przy zwrocie pokwitowania.
Z systemem kaucyjnym spotkasz się też w: Chorwacji, Danii, Estonii, Finlandii, na Islandii, Litwie, Łotwie, Malcie, w Norwegii, Szwecji, Irlandii, Rumunii i na Węgrzech. W większości krajów system ten jest scentralizowany, czyli obsługiwany przez jednego operatora z ramienia państwa lub sektora przemysłowego.
We wszystkich państwach przepisy nakładają kaucję na butelki plastikowe, w dużej mierze obejmują także puszki aluminiowe i wielorazowe butelki ze szkła. Kaucja wynosi zwykle od 0,10 do 0,40 euro, a wskaźnik recyklingu plasuje się na poziomie między 80 a nawet 98%.
Nowy system kaucyjny w Polsce daje wiele korzyści. Przede wszystkim pozwala odzyskiwać więcej plastikowych odpadów, a tym samym tworzy szansę na zmniejszenie ich ilości w środowisku. Podniesienie poziomu recyklingu otwiera drzwi do przejścia na zamknięty obieg odpadów, w którym tworzywa sztuczne są w użyciu możliwie jak najdłużej.
Tak znacząca zmiana stawia też jednak państwo, firmy i społeczeństwo przed licznymi wyzwaniami. Przedsiębiorstwa odpowiedzialne za odbiór opakowań muszą dostosować do nowych regulacji procesy operacyjne, systemy IT i logistykę. Nie wiadomo też, jak konsumenci zareagują na nowy sposób zbiórki odpadów i związane z nim obowiązki.
Na systemie kaucyjnym zyskuje przede wszystkim środowisko. Zmniejszenie zanieczyszczenia, wzrost recyklingu i oszczędność surowców potrzebnych do wytworzenia nowych opakowań to najważniejsze zalety wynikające z nowych przepisów. Ich pośrednim efektem jest także spadek emisji gazów cieplarnianych, bo maleje produkcja butelek z pierwotnych surowców.
Polska czerpie z tego również korzyści ekonomiczne! Przemysł recyklingowy się rozwija. Powstają nowe miejsca pracy. A gminy oszczędzają na gospodarowaniu odpadami i utrzymaniu czystości miast. Jeśli zaś chodzi o korzyści społeczne – system pełni rolę edukacyjną i motywującą. Świadomość ekologiczna konsumentów się zwiększa i pojawia chęć wpływu na stan środowiska. Zwłaszcza że wpływ ten – statystyki jasno to pokazują – jest realny. Zwrot opakowań powoduje podniesienie efektywności recyklingu z 50 do nawet 70-90%.
By osiągnięcie zakładanych korzyści ze zmienionych przepisów było możliwe, konsumenci i podmioty odpowiedzialne za obsługę systemu muszą stawić czoła nowym wyzwaniom.
Jeżeli chodzi o przedsiębiorstwa, których dotyczy system kaucyjny, wyzwanie pojawia się w zakresie logistyki (odbioru i transportu pustych opakowań), rozliczania kaucji i dostosowania infrastruktury, np. poprzez zaopatrzenie sklepów w recyklomaty. Z czasem automaty do zwrotu mogą się psuć lub zniechęcać konsumentów koniecznością długiego oczekiwania w kolejce. Niełatwym zadaniem jest też koordynacja systemu na poziomie krajowym – zwłaszcza gdy jego obsługą zajmuje się kilku operatorów. Wymaga to skutecznej współpracy, aby nie było zastojów i niezgodności w funkcjonowaniu zbiórki odpadów.
Dla kupujących wyzwaniem jest przede wszystkim zmiana nawyków – konieczność przechowywania pustych niezgniecionych butelek w domu (co w małym mieszkaniu może okazać się niewygodne) oraz planowanie ich zwrotu. Punkty odbioru na razie muszą znajdować się wyłącznie w sklepach o powierzchni powyżej 200 m kw., a pozostałe przystępują do zbiórki dobrowolnie. Konsument musi więc wiedzieć, gdzie najłatwiej może zwrócić puste opakowania, i na jakiej zasadzie to zrobić, aby nie stracić kaucji. Przekonanie społeczeństwa do nowych przepisów wymaga kampanii informacyjnej na szeroką skalę, aby zasady systemu i ich cel były dla wszystkich znane i zrozumiałe.
System kaucyjny wydaje ci się dużym wyzwaniem, a jednocześnie nie chcesz tracić pieniędzy na kaucję? Jest inne wyjście: saturator do gazowania wody SodaStream. Za jego pomocą w kilka chwil przygotujesz wodę z bąbelkami, a nawet Mirindę, Pepsi albo 7Up. Bez wychodzenia z domu, dźwigania butelek i obowiązku odnoszenia tych pustych.
Zamiast stosów zużytych opakowań masz w kuchni jedno urządzenie z eleganckimi butelkami w zestawie. Dzięki nim możesz cieszyć się ulubionymi napojami nie tylko w domu, ale też na spacerze, w pracy czy na treningu.
Koszty funkcjonowania systemu kaucyjnego w Polsce ponoszą: producenci, importerzy i właściciele marek produktów objętych kaucją. Szacuje się, że samo wdrożenie systemu kaucyjnego (łącznie z inwestycjami) wyniesie ponad 37 mld zł w ciągu pierwszych 10 lat. Zaś suma wszystkich kosztów związanych z obsługą systemu do 2034 r. może osiągnąć 23,1 mld zł. Na tę wartość składa się zarówno zbiórka jak automatyczna, jak i manualna w sklepach, centrach logistycznych oraz centrach zliczania [1].
Ostateczny koszt będzie jednak zależał od tego, ile opakowań realnie da się odzyskać. Przepisy przewidują opłatę produktową dla producentów, którzy nie przystąpią do systemu lub nie osiągną minimalnych poziomów selektywnej zbiórki opakowań. Część niezbędnych wydatków będzie też finansowana z nieodebranych kaucji.
A to oznacza, że, choć konsumenci oficjalnie nie ponoszą żadnych kosztów związanych z systemem, to w rzeczywistości zależy wyłącznie od nich. Dlatego, jeśli chcesz uniknąć ewentualnych strat za niezwrócone butelki, rozważ korzystanie z wielorazowych butelek na wodę, np. z serii My Only Bottle. Możesz do nich wlać filtrowaną wodę z kranu, wodę gazowaną przygotowaną w saturatorze albo ulubione napoje z bąbelkami. Po wypiciu całości nie przejmujesz się zwrotem pustego opakowania – wykorzystujesz je ponownie!
Początkowo system kaucyjny miał wejść w życie 1 stycznia 2025 r. Jednak nowelizacja ustawy o systemie kaucyjnym, podpisana 23 grudnia 2024 r. przesunęła ten termin na 1 października 2025 r. Dało to czas przedsiębiorcom na dostosowanie się do nowo wprowadzonych wymogów. W ustawie m.in.:
Ponadto przepisy zakładają funkcjonowanie tzw. okresu przejściowego, podczas którego producenci mogą sprzedawać produkty nieobjęte jeszcze kaucją.
Zgodnie z ustawą o systemie kaucyjnym w Polsce okres przejściowy trwa od 1 października do 31 grudnia 2025 r. W tym czasie wciąż możesz znaleźć na sklepowych półkach napoje w plastikowych butelkach i puszkach bez znaku kaucji, które trafiły na rynek w okresie trzech miesięcy od dnia przystąpienia do systemu kaucyjnego. Dzięki temu produkty wytworzone i niesprzedane przed oficjalnym wejściem w życie systemu się nie zmarnują.
Jeżeli zaś chodzi o butelki szklane wielokrotnego użytku – kaucja obowiązuje na nie od 1 stycznia 2026 r, a okres przejściowy będzie trwał aż do 31 grudnia 2026 r.
Co jeszcze zmieniła nowelizacja ustawy o systemie kaucyjnym, wprowadzona 23 grudnia 2024 roku (Dz.U. z 2024 r., poz. 1911)?
Dyrektywa UE 2019/904 wymaga od państw członkowskich zwiększenia selektywnej zbiórki opakowań jednorazowych. Zgodnie z jej założeniami do 2025 roku każdy kraj UE powinien wykazać efektywność recyklingu na poziomie 77% i 90% do 2029 r. Ma to zmniejszyć ilość plastiku, a co za tym idzie – obniżyć negatywny wpływ na środowisko niektórych produktów w opakowaniach z tworzyw sztucznych.
System kaucyjny w Polsce jest bezpośrednią odpowiedzią na przepisy UE. Podobnie jak w wielu innych krajach unijnych pomaga zrealizować założone w dyrektywie SUP cele poprzez:
Wprowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce to szansa na poprawę stanu środowiska i gospodarczy rozwój. By było to jednak możliwe, potrzeba zaangażowania konsumentów, państwa i producentów oraz sprawnego współdziałania operatorów we wszystkich obszarach funkcjonowania systemu.
System kaucyjny w Polsce to nowy sposób zbierania butelek i puszek po napojach w celu zwiększenia efektywności recyklingu. Każdy, kto kupuje napój w plastikowej butelce do 3 l, szklanej butelce do 1,5 l lub puszce do 1 l, musi zapłacić kaucję w wysokości od 50 gr do 1 zł. Wpłacona kwota wraca do portfela po oddaniu pustego opakowania.
System kaucyjny w Polsce został wprowadzony, aby zmniejszyć ilość opakowań z tworzyw sztucznych w środowisku. Ma się to odbyć dzięki zwiększeniu selektywnej zbiórki odpadów oraz promowaniu ekologicznych nawyków w społeczeństwie.
System kaucyjny działa poza Polską w 16 krajach UE. Jego zasady wszędzie są podobne, a różnice dotyczą rodzaju zwracanych opakowań, stawki kaucji czy sposobu odbioru pustych butelek. W większości państw system ma charakter scentralizowany – jest obsługiwany przez jednego operatora państwowego lub prywatnego.
Dzięki systemowi kaucyjnemu odzyskuje się więcej opakowań z tworzyw sztucznych, co ułatwia wprowadzenie gospodarki w obiegu zamkniętym. Przemysł recyklingowy i technologiczny się rozwija, powstają nowe miejsca pracy, rośnie też świadomość ekologiczna w społeczeństwie.
Przedsiębiorstwa muszą zmierzyć się z wyzwaniami w zakresie logistyki, rozliczania kaucji czy dostosowania infrastruktury, np. poprzez zaopatrzenie sklepów w recyklomaty. Dla konsumentów trudnością może okazać się przechowywanie pustych opakowań, planowanie ich zwrotu czy stanie w kolejkach do butelkomatu. System kaucyjny wymaga sprawnego współdziałaniu różnych operatorów, ujednolicenia zasad i uświadamiania społeczeństwa na temat nowych regulacji.
Wdrożenie systemu kaucyjnego może kosztować ponad 37 mld zł w ciągu pierwszej dekady. A suma kosztów operacyjnych do 2034 r. ma osiągnąć 23,1 mld zł. Wydatki związane z systemem ponoszą producenci, importerzy i właściciele marek produktów objętych kaucją. Dodatkowe finansowanie płynie z niezwróconych kaucji oraz opłaty produktowej za nieprzystąpienie do systemu lub osiągnięcie niewystarczającego poziomu zbiórki.
Okres przejściowy pozwala przedsiębiorstwom przygotować się do wdrożenia systemu kaucyjnego i sprzedać zapasy produktów. W Polsce w czasie od 1 października do 31 grudnia 2025 r. będą mogły być dostępne butelki PET i puszki po napojach, które zostały wyprodukowane przez wejściem nowych przepisów.
Zmiany w ustawie o systemie kaucyjnym z 23 grudnia 2024 r. doprecyzowują przepisy dotyczące wydawania, cofania i zmieniania zezwoleń na prowadzenie systemu kaucyjnego; wprowadzają zasadę „kaucja podąża za opakowaniem” w całym łańcuchu sprzedaży, wyłączają z systemu kaucyjnego zbiórkę opakowań po mleku i produktach mlecznych, wprowadzają spójne oznakowanie systemu kaucyjnego; nakładają na operatorów wymóg utworzenia co najmniej jednego stacjonarnego punktu odbierania opakowań i odpadów opakowaniowych w każdej gminie, a także ustalają trzymiesięczny okres przejściowy dla produktów nieoznakowanych symbolem kaucji.
System kaucyjny w Polsce zakłada realizację celów określonych w Dyrektywie UE 2019/904 (tzw. dyrektywie SUP). Chodzi o wzrost selektywnej zbiórki opakowań z tworzyw sztucznych oraz poziomu recyklingu do 77% w 2025 r. i 90% do 2029 r.
Źródła:
