Wyjątkowy materiał o ogromnym potencjale, niesamowitych właściwościach i uniwersalnym zastosowaniu. Lekki, łatwo poddający się obróbce, a przy tym bardzo wytrzymały i tani. Plastik, bo o nim mowa, zrewolucjonizował świat i stał się jednym z najchętniej wykorzystywanych tworzyw sztucznych na świecie.
Niestety, jego produkcja oraz utylizacja wiążą się z gigantycznym obciążeniem dla środowiska i mogą negatywnie wpływać na nasze zdrowie. Ba! Niektóre rodzaje plastiku w ogóle nie powinny mieć kontaktu z naszym organizmem. Dowiedz się, jak czytać oznaczenia plastiku, aby rozpoznać ten bezpieczny i co zrobić, by zminimalizować produkcję szkodliwego tworzywa.
Spis treści:
Z czego zrobiony jest plastik?
Plastik plastikowi nierówny – rodzaje i oznaczenia plastiku
Jak ograniczyć plastikowe butelki?
Dlaczego warto używać wielorazowych butelek?
Inne sposoby na ograniczenie plastiku na co dzień
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Plastik to syntetyczne tworzywo sztuczne, które jest wytwarzane z paliw kopalnych, zwłaszcza ropy naftowej lub gazu ziemnego (rzadziej z węgla). Jego głównym składnikiem są polimery syntetyczne – substancje o bardzo dużej masie cząsteczkowej, powstałe w wyniku skomplikowanych reakcji chemicznych.
Większość popularnych tworzyw polimerowych odkryto w I poł. XX wieku. Rewolucja przemysłowa sprawiła, że plastik zaczął być wykorzystywany powszechnie, we wszystkich gałęziach życia. Przesądziły o tym m.in. takie czynniki, jak własności mechaniczne, niska cena produkcji i łatwość przetwórstwa. W efekcie, od połowy XX w. nastąpił gwałtowny wzrost produkcji tego materiału. W 1950 r. na świecie wyprodukowano 1,5 mln ton plastiku, a w 2023 r. było to już prawie 414 ton [1]! Szacuje się, że do 2050 r. liczba ta wzrośnie 2-3-krotnie [2].
Tworzywa sztuczne to tak naprawdę wiele różnych materiałów o różnych właściwościach. Można je podzielić na kilka sposobów, m.in. ze względu na strukturę chemiczną, właściwości fizykochemiczne, możliwość wykorzystania do celów użytkowych, potencjał recyklingowy czy szkodliwość dla środowiska i ludzkiego zdrowia. Ogólnie wyróżnia się siedem głównych rodzajów plastiku. Każdy z nich ma inne atrybuty i może być wykorzystywany do innych celów.
To niekwestionowany król plastiku, tworzywo, które pojawia się niemal wszędzie. Ze względu na swoje właściwości na wielu obszarach wyparł cięższe, szklane opakowania, które trudniej przetransportować.
Politereftalan etylenu jest lekki i dobrze chroni przed przedostawaniem się tlenu. Dlatego szczególnie chętnie wykorzystuje się go do produkcji opakowań żywności i napojów (np. butelek na wodę czy olej, pojemników na jogurty, koszyków na świeże owoce, folii do pakowania). PET często służy też do produkcji naczyń jednorazowego użytku, takich jak: sztućce, kubki czy talerzyki.
Czy plastik PET jest bezpieczny dla zdrowia?
Pomimo tego, że PET jest dopuszczony do kontaktu z żywnością (posiada atesty Unii Europejskiej i Agencji Żywności i Leków FDA), jego bezpieczeństwo jest dość wątpliwe. Badania wykazały, że uwalnia on tzw. ksenoestrogeny, które zaburzają gospodarkę hormonalną człowieka i mogą prowadzić do zachorowania na nowotwory piersi, macicy, jajnika czy prostaty. U kobiet w ciąży rodzą ryzyko zaburzeń rozwoju płodu [3].
Odpady tego materiału w większości podlegają recyklingowi (jednak jest to uzależnione m.in. od koloru tworzywa, np. czarnego plastiku się nie przetwarza). W drodze recyklingu PET przerabia się na regranulat, który może służyć do produkcji kolejnych przedmiotów, np. butelek jednorazowych, poliestrowych ubrań i tekstyliów czy słuchawek. Niestety tworzywa PET nie można przetwarzać w nieskończoność, bo za każdym razem coraz bardziej traci na jakości.
Sprawdź: Sekrety recyklingu – jak wygląda recykling plastiku?
Plastik PET uznawany jest za bardzo niebezpieczny dla środowiska, ponieważ:
To jeden z najbezpieczniejszych rodzajów plastiku, używany przede wszystkim do produkcji dziecięcych zabawek, butelek na mleko, pojemników na żywność czy folii spożywczej. Wykorzystuje się go także do wytwarzania akcesoriów medycznych, nart, pojemników na środki chemiczne i odpady, a nawet rur.
Jest gęstszy, mocniejszy i grubszy od PET-u, a wykonane z niego opakowania nadają się do recyklingu. Ze względu na wyższą jakość (i wyższą cenę), jest przetwarzany o wiele chętniej i częściej niż słabsze tworzywo PET.
Do niedawna był jednym z najczęściej wykorzystywanych tworzyw sztucznych na świecie. Jednak z biegiem czasu zdecydowanie stracił na popularności, m.in. dlatego, że zarówno jego procesy produkcji, jak i utylizacji okazały się szkodliwe dla naszego zdrowia. PVC może wydzielać różnego rodzaju chemikalia, w tym Bisfenol A i jego substytuty [5]. Zaś w procesie spalania uwalnia dioksyny, które dla ludzkiego organizmu są bardziej szkodliwe niż cyjanek potasu, a do tego emituje furany oraz inne niebezpieczne substancje [6]. Dlatego też nie poddaje się go recyklingowi.
Ze względu na bardzo wysoką toksyczność, również wykorzystywanie tego surowca w przemyśle spożywczym zostało ograniczone do minimum. Najczęściej stosuje się go do produkcji elementów budowlanych (rur, okien, izolacji kabli), opakowań detergentów i akcesoriów medycznych (strzykawek, kroplówek). Uwaga, bo może znaleźć się też w niektórych zabawkach!
To kolejne tworzywo z grupy polietylenów, o prostej strukturze i bardzo cienkiej, elastycznej formie. LDPE jest tani i łatwy w obróbce i stosunkowo bezpieczny dla naszego zdrowia (chociaż mniej niż HDPE). Najczęściej wykorzystuje się go w przemyśle spożywczym i medycznym. Służy przede wszystkim do produkcji worków, toreb, opakowań foliowych, kubków na gorące i zimne napoje, pokrywek pojemników i butelek do wyciskania (np. na keczup czy musztardę). Przedmioty wykonane z tego materiału mogą być użytkowane wielokrotnie i poddawane recyklingowi.
Ten rodzaj tworzywa, podobnie jak HDPE, uznawany jest za najbezpieczniejszy dla ludzkiego organizmu. Jest też dość sztywny i odporny na wysokie temperatury, dzięki czemu świetnie sprawdza się w branży gastronomicznej. Najczęściej wykorzystuje się go do produkcji opakowań na żywność i napoje, korków do butelek, pojemników na soczewki kontaktowe oraz środków higienicznych, takich jak wkładki czy pampersy. Znajdziemy go też w kamizelkach termicznych, rurach i w częściach samochodowych. Plastik PP może być wykorzystywany wielokrotnie i nadaje się do recyklingu.
Polistyren wykorzystywany jest do produkcji sztucznej biżuterii, kloszy lamp czy elementów sprzętu AGD (np. obudowy telewizorów), ale najczęściej robi się z niego styropian. W tej postaci wykorzystuje się go zwłaszcza w branży budowlanej (jako termoizolację budynku), ale też – niestety – w branży gastronomicznej (szczególnie jako opakowania na wynos). Dlaczego niestety? Plastik PS jest toksyczny i nie powinien mieć kontaktu z żywnością, a zwłaszcza z ciepłymi i kwaśnymi substancjami. Wydziela bowiem różne chemikalia, w tym styren [7], który może mieć szkodliwy wpływ na układ oddechowy, ośrodkowy układ nerwowy, wątrobę oraz układ rozrodczy [8].
Ponadto ten rodzaj tworzywa sztucznego jest bardzo szkodliwy dla środowiska, ma bowiem tendencję do rozpadania się na małe kuleczki, które łatwo się rozprzestrzeniają i trafiają do rzek, mórz i oceanów, w których pływają jako mikroplastik. W takiej formie zjadane są przez ryby, a później przez nas samych. Recykling plastiku PS jest trudny, a czasami wręcz niemożliwy.
W tej grupie mieści się wszystko, co nie pasuje do pozostałych kategorii. Tak naprawdę jest to więc worek bez dna. Znajdują się tu zarówno niebezpieczne w kontakcie z żywnością plastiki zawierające bisfenol A, jak i bezpieczny dla zdrowia Tritan, wolny od BPA. Sam Tritan ma mnóstwo zalet – dobrze reaguje na wysokie temperatury, nie matowi się i jest odporny na uszkodzenia mechaniczne. Butelki wykonane z tego materiału są bardzo higieniczne i łatwe w czyszczeniu (można je myć w zmywarce oraz wyparzać wrzątkiem). Nie pochłaniają też zapachów i smaków i można w nich przechowywać gorące napoje.
Niestety, ze względu na to, że nie jesteśmy w stanie realnie ocenić, z jakim rodzajem plastiku mamy do czynienia i czy nie jest on toksyczny, tworzywo znajdujące się w tej grupie najczęściej nie jest recyklingowane i ląduje w spalarni albo na wysypisku śmieci. Opakowania tritanowe można jednak z powodzeniem przetwarzać.
Choć sama produkcja mocno obciąża środowisko (co jest związane głównie z wydobyciem surowców oraz emisją toksyn i gazów cieplarnianych) mitem jest twierdzenie, że wszystkie rodzaje plastiku są złe. Niektóre tworzywa sztuczne, oprócz tego, że zdecydowanie ułatwiają nam życie, są nieszkodliwe dla naszego organizmu i można je wykorzystywać wielokrotnie, dzięki czemu pomagają ograniczyć zużycie zabójczego dla środowiska, jednorazowego plastiku.
Prawda jest taka, że – mimo szczerych chęci – dziś nie da się całkowicie zrezygnować z tworzyw sztucznych. Można jednak używać ich rozsądnie i dążyć do tego, aby maksymalnie ograniczyć produkcję tych plastików, które są najbardziej szkodliwe oraz nie mogą być recyklingowane.
Krok pierwszy? Przestań kupować wodę butelkowaną – przerzuć się na tę z kranu. Jest zupełnie bezpieczna dla zdrowia, bo stale podlega kontroli sanitarnej. A jeśli ciężko Ci zapomnieć o musujących bąbelkach, zaopatrz się w sprytny ekspres SodaStream, który pozwoli Ci przygotować wodę gazowaną i popularne napoje we własnym domu. Wystarczy tylko wlać kranówkę i nacisnąć jeden przycisk! Wybierasz same bąbelki, a może syropy smakowe SodaStream? Wlej niewielką porcję do butelki, wstrząśnij i już możesz cieszyć się ulubionym smakiem Pepsi, Mirinda albo 7 UP bez wychodzenia z domu.
Do saturatora dołączona jest butelka szklana albo wykonana z wielorazowego Tritanu. Z butelki szklanej możesz korzystać przez całe życie, a z butelki Tritanowej przez 4 lata. Czy wiesz, że przez ten czas wyeliminujesz setki jednorazowych opakowań?
Wybierając kranówkę, w mniejszym stopniu obciążasz środowisko, wspierasz swoje zdrowie i podbudowujesz domowy budżet.
Podczas gdy za 1 l kranówki płacisz ok. 1 gr, tyle samo wody butelkowanej kosztuje Cię ponad 2 zł. Dodatkowo od 1 października 2025 r. do opakowań szklanych, plastikowych i aluminiowych dopłacasz kaucję. To:
System depozytowy zakłada co prawda zwrot kaucji. Puste opakowanie musi jednak trafić do punktu zbiórki – niezgniecione i z czytelnym kodem kreskowym. Do odbioru są zobowiązane póki co tylko sklepy wielkopowierzchniowe (powyżej 200 m kw.). Choć może się zdarzyć, że specjalne automaty na zwrotne butelki znajdziesz też w innych sklepach. Wprowadzenie systemu kaucyjnego wiąże się więc z dodatkowym wysiłkiem: musisz pamiętać o oddaniu opakowań i zaplanować ich zwrot. Do tego czasu puste butelki czy puszki zalegają w domu (nie możesz ich zgnieść!), a portfel pozostaje uboższy o pieniądze wpłacone na kaucję.
Rezygnacja z wody butelkowanej to praktyczna decyzja przyjazna środowisku. Jednak prostych sposobów na ograniczenie plastiku jest więcej. Oto co możesz zrobić:
Plastik produkuje się z paliw kopalnych (zwłaszcza ropy naftowej lub gazu ziemnego) Tworzą go polimery syntetyczne, czyli substancje o bardzo dużej masie cząsteczkowej, które uzyskuje się w wyniku złożonych reakcji chemicznych.
Wyróżnia się następujące rodzaje plastiku: PET (politereftalan etylenu), HDPE (polietylen wysokiej gęstości), PVC (polichlorek winylu), LDPE (polietylen niskiej gęstości), PP (polipropylen), PS (polistyren) oraz pozostałe plastiki. Każdy z nich ma inne właściwości i jest stosowany w odmiennych celach.
Nie wszystkie rodzaje plastiku są szkodliwe dla zdrowia. Przykładowo HDPE czy PP uznaje się za bezpieczne. Dlatego często znajdują zastosowanie w produkcji akcesoriów mających kontakt z żywnością. Z kolei popularny PET czy PVC może uwalniać toksyczne związki chemiczne.
Aby ograniczyć zużycie plastiku na co dzień, korzystaj z opakowań wielorazowych: toreb bawełnianych na zakupy, szklanych pojemników na żywność czy kubków na kawę. Zamiast wody butelkowanej, wybieraj kranówkę – z saturatorem SodaStream możesz na jej bazie przygotować wodę gazowaną oraz popularne napoje (Pepsi, Mirinda, 7Up).
Wybór wody kranowej jest przyjazny środowisku, bo dzięki niemu mniej plastikowych butelek trafia na wysypiska. Korzystając z wielorazowych butelek, chronisz również swoje zdrowie przed niebezpiecznymi substancjami. A do tego rzadziej wyrzucasz śmieci i oszczędzasz sporo pieniędzy! Zwłaszcza że 1 października 2025 wszedł system depozytowy, który nakłada 50 gr zwrotnej kaucji na butelki plastikowe do 1,5 l.
Źródła:
