Automat kaucyjny, czyli butelkomat, to urządzenie, które umożliwia konsumentom samodzielny zwrot pustych butelek i puszek oraz natychmiastowy zwrot kaucji. W Polsce butelkomaty będą jednym z narzędzi obsługi systemu kaucyjnego, który rusza 1 października 2025 r. Zwrot będzie możliwy zarówno w automatach, jak i w punktach zbiórki obsługiwanych przez pracowników. Dowiedz się więcej o tym, jak będą działać butelkomaty.
Czym są automaty na butelki plastikowe w Polsce?
Butelkomat (inaczej: recyklomat, ekomat) to maszyna z wbudowanym skanerem, która rozpoznaje oddawane opakowanie po kodzie kreskowym i dodatkowo weryfikuje jego kształt oraz wagę. Po akceptacji wystawia potwierdzenie zwrotu kaucji (np. kupon do realizacji przy kasie).
Prawo nakłada obowiązek przyjmowania opakowań jedynie na sklepy o powierzchni od 200 m2 w górę. Mniejsze mogą to zrobić dobrowolnie z jednym wyjątkiem: tych sprzedających szklane butelki wielokrotnego użytku, które muszą przyjmować ich zwroty.
System kaucyjny w Polsce a butelkomaty
System kaucyjny w Polsce ma ruszyć 1 października 2025 r. Jego zadaniem jest podniesienie poziomu recyklingu i ponownego zużycia opakowań oraz usprawnienie selektywnej zbiórki odpadów – zgodnie z wymogami Unii Europejskiej. Produkty objęte systemem będą wyraźnie oznaczone symbolem kaucji wraz z podaną kwotą.
Obowiązek instalacji automatów w sklepach
Butelkomaty są jednym ze sposobów zbierania opakowań w systemie kaucyjnym. Warto jednak mieć na uwadze, że chociaż prawo nakłada na sklepy i inne placówki określone obowiązki dotyczące pobierania i zwracania kaucji oraz przyjmowania opakowań, to nie narzuca formy ich realizacji: zbiórka może odbywać się automatycznie, w butelkomatach, ale może też ręcznie przez obsługę. W polskim prawie nie ma zatem obowiązku instalowania butelkomatów. Obowiązek dotyczy organizacji punktu zbiórki i przyjmowania opakowań, natomiast wybór sposobu zbiórki pozostawiono podmiotom odpowiedzialnym za zbiórkę.
Gdzie znajdziesz automaty na butelki plastikowe?
Najczęściej butelkomaty pojawią się w miejscach, w których działać będzie punkt zbiórki opakowań, czyli w dużych i średnich sklepach, a także w wybranych mniejszych placówkach, które dobrowolnie przystąpią do systemu. Mogą się również pojawić poza punktami handlowymi, wszędzie tam, gdzie operatorzy uruchomią stacjonarne urządzenia (np. w przestrzeni miejskiej).
Jak działają automaty na butelki plastikowe w Polsce?
Butelkomaty rozpoznają oddawane opakowania po kodzie kreskowym oraz dodatkowo weryfikują kształt, materiał i masę. Jeśli urządzenie potwierdzi, że opakowanie jest objęte systemem kaucyjnym, przyjmuje je, a następnie drukuje kupon (lub przekazuje zwrot kaucji inną metodą przewidzianą przez operatora lub sklep).
Co ważne, żeby zwrot był możliwy, opakowanie musi być puste, niezgniecione i oznaczone logotypem systemu kaucyjnego, dlatego nie należy zgniatać butelek czy puszek przed oddaniem. Paragon nie będzie wymagany – opakowania można zwrócić w dowolnym punkcie.
Rodzaje opakowań przyjmowanych przez butelkomaty
Zgodnie z przepisami system kaucyjny obejmuje trzy grupy opakowań na napoje:
butelki plastikowe (PET) do 3 litrów,
puszki metalowe o pojemności do 1 litra,
butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra.
Wysokość kaucji wynosi 50 gr za plastik i puszki oraz 1 zł za butelki szklane wielorazowe.
Uwaga: nie każdy automat będzie przyjmować wszystkie trzy typy opakowań. Część urządzeń będzie skonfigurowana tylko na plastiki i puszki, a szkło (zwrotne) obsługiwane będzie ręcznie lub w specjalnych do tego celu automatach.
Wymagania dotyczące stanu opakowań
Aby automat przyjął opakowanie, musi być ono puste (nie trzeba go jednak myć!), nie wolno go zgniatać ani silnie deformować, a etykieta z kodem kreskowym i znak kaucji muszą być czytelne.
To właśnie te elementy są skanowane i porównywane z katalogiem opakowań dopuszczonych do systemu. Uszkodzony lub zasłonięty kod, naderwana etykieta czy resztki płynu mogą spowodować odrzucenie zwrotu. Zakrętka zwykle nie jest warunkiem przyjęcia, ale pozostawienie jej ułatwia recykling i jest zalecane.
Nie chcesz zbierać butelek i puszek, a później specjalnie nosić ich do punktu zbiórki? Możesz zrezygnować z kupowania napojów i przyrządzać je samodzielnie w domu przy użyciu saturatora SodaStream. Dzięki pysznym syropom w wielu różnych smakach możesz przygotować dowolny napój, bez dźwigania zgrzewek i zaśmiecania planety plastikiem!
Co przyjmują automaty, a czego nie?
Automaty przyjmują wyłącznie opakowania objęte systemem kaucyjnym, rozpoznawalne po oznaczeniu systemowym i czytelnym kodzie kreskowym. Nie przyjmują natomiast opakowań spoza systemu (bez wymaganego oznaczenia lub z uszkodzonym/nieczytelnym kodem), zgniecionych, silnie zdeformowanych, bardzo zabrudzonych lub z resztkami napoju, a także opakowań poza dopuszczalnym zakresem pojemności. Poza systemem kaucyjnym znajdą się m.in. szklane butelki jednorazowe, kartony po napojach, opakowania po produktach mlecznych.
Perspektywy rozwoju automatów na butelki plastikowe w Polsce
System ma obejmować całe terytorium kraju, a wymaganym minimum jest udostępnienie przez operatorów systemu kaucyjnego co najmniej jednego stacjonarnego punktu odbierania opakowań objętych kaucją w każdej gminie. Wynika zatem z tego, że minimum punktów w Polsce to rząd wielkości ok. 2,5 tys. (liczba gmin). To jednak liczba na start, a w rzeczywistości sieć będzie większa – punkty stworzą bowiem nie tylko duże sklepy, lecz także mniejsze placówki.
Z perspektywy technologii warto pamiętać, że ustawodawca nie narzuca formy zbiórki: punkty mogą działać ręcznie albo automatycznie. Ten otwarty model (sklepy, automaty w sklepach i automaty w przestrzeni publicznej) ma zwiększyć dostępność i wygodę zwrotów, co jest szczególnie ważne dla realizacji unijnych celów selektywnej zbiórki butelek: 77% do 2025 r. i 90% do 2029 r.
Polska Izba Handlu oceniła, że początkowo system będzie dotyczył około 20-30 tys. sklepów. Inne analizy branżowe wskazywały nawet ok. 37 tys. punktów zbiórki, z czego mniej więcej połowa mogłaby działać w trybie manualnym, a druga połowa na automatach. Ostateczna gęstość i proporcje ich rodzajów będą wynikać z decyzji operatorów posiadających zezwolenia ministra klimatu (na dzień 6 sierpnia 2025 r. było to siedem podmiotów).
Planowana liczba punktów zbiórki
Z ustawy wprost wynika wymóg co najmniej jednego stacjonarnego punktu w każdej gminie, co wyznacza dolny pułap rzędu 2 479 punktów w skali kraju. To minimum, a praktyczna liczba będzie większa, bo do systemu wchodzą obowiązkowo sklepy o powierzchni powyżej 200 m2, zaś mniejsze placówki oraz inni zbierający dołączają dobrowolnie. Już na początkowym etapie wdrażania systemu kaucyjnego szacuje się kilkadziesiąt tysięcy lokalizacji, a sieć będzie się zagęszczać wraz z rozszerzaniem umów przez operatorów i uruchamianiem dodatkowych punktów poza placówkami handlowymi.
Przyszłość automatów poza punktami handlowymi
Regulacje i materiały informacyjne MKiŚ przewidują automaty kaucyjne także poza sklepami. Mogą to być urządzenia stacjonarne w przestrzeni miejskiej, przy węzłach przesiadkowych, na kampusach czy w biurowcach, a także punkty czasowe, uruchamiane np. podczas wydarzeń masowych. Już dziś w Polsce mamy przykłady instalacji poza placówkami handlowymi: sieć miejskich recyklomatów uruchamianych w ramach pilotaży (np. Warszawa) czy urządzenia stawiane w budynkach użyteczności publicznej (np. Urząd Miasta Krakowa). Pokazuje to, że zwrot „po drodze” jest prawdopodobnym kierunkiem rozwoju. Taki model ma uzupełniać punkty zbiórki w sklepach i ułatwić zwroty opakowań po drodze, zwiększając tym samym skuteczność zbiórek.
Bibliografia:
Boroń, M. (2024, 2 kwietnia). Branża recyklingu szykuje się na nowe przepisy. „Jeden punkt zbiórki na 1 tys. osób”. Bankier.pl. Pobrano 12 września 2025 z: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Branza-recyklingu-szykuje-sie-na-nowe-przepisy-Jeden-punkt-zbiorki-na-1-tys-osob-8720589.html
Ministerstwo Klimatu i Środowiska. (b.d.). Pytania i odpowiedzi – system kaucyjny. Portal Gov.pl. Pobrano 12 września 2025 z: https://www.gov.pl/web/klimat/system-kaucyjny-pytania-i-odpowiedzi
Ministerstwo Klimatu i Środowiska. (b.d.). System kaucyjny. Portal Gov.pl. Pobrano 12 września 2025 z: https://www.gov.pl/web/klimat/system-kaucyjny
Ministerstwo Klimatu i Środowiska. (b.d.). Zasady – system kaucyjny. Portal Gov.pl. Pobrano 12 września 2025 z: https://www.gov.pl/web/klimat/system-kaucyjny-zasady
PAP Biznes. (2025, 6 stycznia). PIH szacuje, że system kaucyjny będzie początkowo dotyczył ok. 20-30 tys. sklepów. Biznes PAP. Pobrano 12 września 2025 z: https://biznes.pap.pl/wiadomosci/firmy/pih-szacuje-ze-system-kaucyjny-bedzie-poczatkowo-dotyczyl-ok-20-30-tys-sklepow
TOMRA. (b.d.). Explore TOMRA Reverse Vending Machines. Pobrano 12 września 2025 z: https://www.tomra.com/reverse-vending/our-offering/reverse-vending-machines
TOMRA. (b.d.). Spolem Kielce boosts returns with TOMRA. Pobrano 12 września 2025 z: https://www.tomra.com/reverse-vending/our-offering/customer-stories/spolem-kielce
TOMRA. (b.d.). Wdrożenie systemu kaucyjnego zaplanowane jest na 2025 rok. Chcemy się do tego dobrze przygotować. Pobrano 12 września 2025 z: https://www.tomra.com/pl-pl/reverse-vending/blog/wdrozenie-systemu-kaucyjnego-zaplanowane-jest-na-2025-rok
